De Uber-fication van de Mensch?

We leven in een samenleving waar technologische ontwikkelingen veel veranderingen teweegbrengen, maar vooral staan we aan de vooravond van nog veel ingrijpender hervormingen. De industriële revolutie in de 18^e en 19^e eeuw had veel impact op de maatschappij, maar was minder ingrijpend dan wat mag worden verwacht van de huidige technologische ontwikkelingen. Nooit eerder waren er zoveel baanbrekende technologieën die tegelijkertijd plaatsvonden, waaronder kunstmatige intelligentie, blockchain, robotica, en biotechnologie. Omdat alle technologieën van toepassing zullen zijn op de zorg, zal de sector meer dan welke sector dan ook gaan veranderen. Daar komt nog bij dat ons zorgstelsel eerder stabiliteit dan veranderbaarheid nastreeft – eufemistisch geformuleerd. De combinatie van grote (externe) veranderingen en hoge (interne) rigiditeit zal leiden tot een ingrijpende revolutie. Een revolutie waarin bovendien nieuwe ethische vraagstukken opdoemen.

Industry platforms als Uber en Airbnb zijn binnen een decennium uitgegroeid tot wereldwijde spelers in traditionele sectoren als taxi’s en overnachtingen, een ontwikkeling die ook wel de ‘Uber-fication of industries’ wordt genoemd. En ook toepassingen van big data, internet of things, 3-D printing, blockchain, robotica en augmented reality zijn al zichtbaar en merkbaar in vele sectoren als media, productie, logistiek en opleidingen. In combinatie met kunstmatige intelligentie staan ons nog veel meer ingrijpende veranderingen te wachten zoals machine learning en intelligente robots die veel werk van professionals gaan overnemen. Elk van deze technologische toepassingen zal ook in de zorg zichtbaar en merkbaar worden. Niet alleen worden bestaande processen efficiënter en sneller, maar bovendien verschuift de nadruk binnen de zorg naar preventie en van massaproductie naar maatwerk. Buitenlandse bedrijven bereiden al een gratis zorgverzekering voor op basis van een persoonlijke digitale verbinding tussen individu en computer – niet met een smartphone-appje maar door middel van een onderhuids geplaatste chip in de nek of bij de duim. Door middel van algoritmen worden dan real-time persoonlijke data vergeleken met historische data en met een grote database van vergelijkbare gevallen. Voorkomen van ziekte is voor de individuele mens niet alleen beter, het is bovendien altijd goedkoper dan genezen. Langer leven tegen lagere kosten kortom.

Daar bovenop komen nieuwe doorbraken in de biotechnologie. Onderzoekers van Harvard Medical School hebben de leeftijd van muizen kunnen beïnvloeden door het repliceren van DNA te manipuleren, wat doet vermoeden dat op termijn de mens voor een verantwoord medicijngebruik een bezoekje aan de apotheek zal brengen met als doel om langer te leven. De mens is altijd al gefascineerd geweest over de gedachte eeuwig te kunnen leven, en aangezien we inmiddels weten dat badderen in ezelinnenmelk niet helpt, mag worden verwacht dat er een grote vraag zal komen naar dit toekomstige product. Ter geruststelling: volgens medische deskundigen zal eeuwig leven niet haalbaar zijn omdat de ‘natuur gaat terugvechten’. Maar een levensverwachting van 300 jaar wordt mogelijk geacht. En niet alleen stijgt de levensverwachting, het menselijk leven zelf gaat in de revisie – na vele jaren bewezen ervaring met het succesvol genetisch manipuleren van planten en dieren. De primeur is op 27 november uit China gekomen met de geboorte van de genetisch gemanipuleerde Chinese tweeling Lulu en Nana die ‘huilend en net zo gezond als elke andere baby’ ter wereld zijn gekomen. Chirurg He Jiankui heeft met de zogenoemde crispr-cas-technologie ‘genenchirurgie’ toegepast op het DNA van Lulu en Nana om ervoor te zorgen dat zij gevrijwaard zouden blijven van de HIV-besmetting van vader Mark. Of dit bericht een hoax blijkt te zijn of niet: het is een nobele gedachte die navolging verdient nietwaar? Daarbij heeft de mens wel meer eigenschappen die een upgrade verdienen. Is dit wat Stephen Hawking bedoelde met zijn voorspelling dat een toekomstige generatie ‘superhumans’ de huidige mens zal kunnen uitroeien?

Bob de Wit is hoogleraar aan Nyenrode Business Universiteit en expert op het gebied van digitale transformatie