Top 4 verbeterpunten voor toedienen medicatie

Het klaarzetten, aanreiken en toedienen van geneesmiddelen is een risicovol proces in zorgorganisaties. Een fout kan grote gevolgen hebben voor de cliënt. In 2017 voerde het IVM in 30 intramurale zorgorganisaties in de ouderenzorg, gehandicaptenzorg en GGZ hun ‘Thermometer Medicatieproces’-audits uit. Dit is de top 4 verbeterpunten.

1. Toedienlijst is onvolledig

Voor het goed uitdelen van geneesmiddelen hebben zorgmedewerkers een up-to-date toedienlijst nodig. Gemaakt of gecontroleerd door de apotheek. In het afgelopen jaar zag het IVM regelmatig dat de toedienlijsten niet up-to-date waren. Zo ontbraken zelfzorgmiddelen of geneesmiddelen die buiten openingstijden van de apotheek werden voorgeschreven of stonden er nog geneesmiddelen waarmee al gestopt was. Maar er zijn ook toedienlijsten die de zorgmedewerker niet goed ondersteunen bij het delen van de medicatie. Bijvoorbeeld als de naam van het geneesmiddel op het zakje niet hetzelfde is als  de naam van het geneesmiddel op de toedienlijst. Of als de volgorde van de toedientijdstippen niet chronologisch is.  

Als zorgorganisatie is het belangrijk met de apotheek en artsen in gesprek te gaan over de kwaliteit van de toedienlijst. Je kunt kiezen voor een elektronisch voorschrijfsysteem (EVS) speciaal ontwikkeld voor zorgorganisaties waarbij je zelf de toedienlijsten kunt uitdraaien. In de avonden en weekenden ben je dan niet afhankelijk van de apotheek om een deellijst uit te draaien. Omdat de apotheek de medicatie dan nog niet heeft gecontroleerd, moet je hier wel goede afspraken over maken.

2. Uitgevoerde controles zijn onvoldoende

Bij het klaarzetten, aanreiken en toedienen van geneesmiddelen moeten zorgmedewerkers een aantal controles uitvoeren. Bij medicatie die door de apotheek is uitgezet, bijvoorbeeld in een medicatierol, moet de zorgmedewerker controleren op cliëntnaam, tijdstip en juiste medicatie (identiek aan de toedienlijst). Daarnaast moet de zorgmedewerker controleren of het aantal medicijnen in het zakje klopt met het aantal op de toedienlijst. Bij medicatie die niet door de apotheek uitgezet kan worden - bijvoorbeeld injecties en druppels - moet de zorgmedewerker aan de hand van de toedienlijst en het etiket op het geneesmiddel controleren of het juiste geneesmiddel wordt gegeven. Ook moet de zorgmedewerker controleren of het geneesmiddel nog houdbaar is. Bovendien moet bij risicovolle medicatie - zoals insuline - een tweede persoon controleren of het juiste gegeven wordt. Uit de audits blijkt dat bij een groot aantal zorgorganisaties de dubbele controle bij risicovolle medicatie niet altijd wordt uitgevoerd. Ook komt het voor dat medicatie niet volgens de instructies op de toedienlijst wordt gegeven.
Door scholing, een dubbele medicatie controle app en periodieke audits kun je als zorgorganisatie dit aspect verbeteren.

3. Zwakke verantwoording voor delen van medicatie

Het is belangrijk dat achteraf eenvoudig te achterhalen is of een geneesmiddel gegeven is of niet. En zo ja, door wie. Daarom moet een zorgmedewerker het geven van geneesmiddelen via een paraaf verantwoorden op de toedienlijst. Niet goed paraferen kan tot verwarring leiden. Hierdoor bestaat de kans dat een geneesmiddel niet of twee keer wordt gegeven. Verder moet de paraaf - zoals afgesproken in de ‘Veilige principes in de medicatieketen’ - worden gezet na het toedienen van de medicatie. Het nadeel van vooraf aftekenen is dat sommige cliënten geneesmiddelen weigeren waardoor de toedienlijst achteraf gecorrigeerd moet worden, of dat de medicatie vergeten wordt te geven terwijl wel is afgetekend.

Het IVM treft bij de meeste zorgorganisaties toedienlijsten aan waarop een of meerdere parafen ontbreken. Verder worden in veel instellingen parafen voorafgaand aan toedienen gezet in plaats van na het toedienen. Je kunt het paraferen verbeteren door regelmatig audits uit te voeren en een cultuur te creëren dat zorgmedewerkers elkaar erop aanspreken als een paraaf ontbreekt. Verder is de verwachting dat elektronische toedienregistratie eraan zal bijdragen dat minder parafen ontbreken.

4. Niet ongestoord medicatie uitdelen

De zorgmedewerker moet ongestoord kunnen werken tijdens het klaarzetten, aanreiken en toedienen van medicatie. Dit betekent dat hij geen andere taken kan uitvoeren en geen vragen krijgt van collega’s of cliënten.

In veel instellingen is bij een of meerdere medicijnrondes te weinig personeel om een zorgmedewerker vrij te roosteren voor de medicijnronde. Verder krijgt de zorgmedewerker die de medicatie deelt regelmatig allerlei vragen van cliënten en familie. Dit aantal verstoringen is te voorkomen als de zorgmedewerker een ‘niet storen hesje’ aandoet en de telefoon uitzet. Een andere oplossing is het verkleinen van het aantal standaard medicijnrondes van bijvoorbeeld vier naar drie keer per dag. Een aantal instellingen heeft daar goede ervaringen mee. Of houdt er zoveel mogelijk rekening mee dat bij het vaststellen van de tijdstippen van de standaard medicijnrondes er twee zorgmedewerkers op de groep of afdeling aanwezig zijn.

Al met al constateert het IVM dat het medicatieproces in veel zorgorganisaties door de inzet van zorgmedewerkers, artsen en apothekers een stuk veiliger is geworden. Maar het blijft een risicovol proces dat blijvend aandacht nodig heeft en waarin een aantal instellingen nog veel moet verbeteren.

Dit is een samenvatting van het artikel, gebaseerd op een interview met Rob Essink, Els Dik, Marcel Stroo en Marlies Schippers van het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM). Bekijk het volledige artikel Toedienen medicatie: ruimte voor verbetering.